„W obliczu Zagłady. Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939-1945”, red. Piotr Długołęcki
„W obliczu Zagłady. Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939-1945”
red. Piotr Długołęcki
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
Tom W obliczu Zagłady. Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939-1945 jest publikacją towarzyszącą serii wydawniczej Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. Zawiera on 554 archiwalne dokumenty (jak i wiele innych cytowanych w przypisach), które ilustrują działania polskiego rządu na uchodźstwie wobec ludności żydowskiej w czasie drugiej wojny światowej.
Prezentowane archiwalia ukazują systemowość i masowy charakter działań polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej w sprawie pomocy i ratowania Żydów, podejmowanych we wszystkich fazach wojny. Przybliżają aktywność zarówno prezydenta, premiera, jak i poszczególnych ministerstw i urzędów, lecz przede wszystkim ukazują stałą pracę polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych oraz przedstawicielstw pomocowych Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej i Polskiego Czerwonego Krzyża.
Udokumentowane w tomie działania pozwalają na postawienie tezy, że polscy urzędnicy i dyplomaci zorganizowali jedną z największych akcji pomocy Żydom przeprowadzonych przez służby dyplomatyczne jakiegokolwiek kraju w czasie II wojny światowej. Ma to związek – co również oddają dokumenty – z wyjątkową sytuacją, w jakiej znalazł się rząd polski na uchodźstwie. W Polsce mieszkała bowiem najliczniejsza grupa osób narodowości żydowskiej w Europie i w rezultacie to właśnie do polskich władz i placówek zwróciła się o pomoc największa grupa zagrożonych osób,
a działania polskich urzędów były nieporównywalnie bardziej intensywne niż aktywność przedstawicielstw pozostałych państw alianckich i neutralnych.
Zamieszczone w tomie archiwalia obrazują całe spektrum podejmowanych starań, dokumentują zarówno działalność informacyjną (o sytuacji Żydów na terenach okupowanej Polski), propagandową (zmierzającą do mobilizowania społeczności międzynarodowej do przeciwdziałania Zagładzie) czy prawną (obliczoną na postawienie zarzutów karnych sprawcom zbrodni). Przede wszystkim ukazują jednak aktywność stricte pomocową, polegającą na znajdowaniu bezpiecznego schronienia czy umożliwianiu ewakuacji zagrożonym osobom. Wskazują przy tym, że szeroko zakrojony wysiłek pomocowy nie miał incydentalnego charakteru, lecz stanowił jeden z najważniejszych aspektów polityki rządu RP na uchodźstwie.
Zdecydowana większość zawartych w tomie dokumentów to materiały dotychczas niepublikowane. Podstawę źródłową tomu stanowią dokumenty przechowywane w dziesięciu krajowych i zagranicznych archiwach: Archiwum Akt Nowych, amerykańskie The National Archives at College Park, kalifornijski Instytut Hoovera, Polski Instytut Naukowy w Nowym Jorku, Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, brytyjskie The National Archives, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, izraelski Yad Vashem, Polski Instytut Studiów Kościelnych w Rzymie oraz Archivum Helveto-Polonicum w szwajcarskim Fryburgu.
Tom opatrzony jest również wstępem oraz indeksem osobowym i rzeczowym ułatwiającymi odszukanie potrzebnych informacji.
Najnowsza publikacja Muzeum Powstania Warszawskiego – wznowienie dzieła Adama Borkiewicza „Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej”.
Wydanie IV, uzupełnione i poprawione – w opracowaniu naukowym Katarzyny Utrackiej, historyka Muzeum Powstania Warszawskiego – jest pierwszą edycją po ponad 60 latach od premiery i niemal pół wieku od ostatniego wznowienia.
„Powstanie Warszawskie 1944” to wnikliwa analiza militarnego aspektu walk powstańczych w stolicy Polski w sierpniu i wrześniu 1944 roku. Kanoniczną monografię uzupełniono o współczesny stan badań: aneksy, komentarze, przypisy rzeczowe, mapy, plany sytuacyjne i schematy organizacyjne oddziałów powstańczych. Zagadnienia wojskowe, czyniące z książki pionierskie opracowanie, a zarazem encyklopedię Powstania Warszawskiego, zostały opatrzone obszernym wstępem historycznym i zilustrowane archiwalnymi fotografiami.
Autor – żołnierz, dokumentalista, kronikarz, uczestnik oraz świadek chwały i klęski Powstania Warszawskiego – z budzącą podziw dokładnością przedstawia przebieg walk powstańczych w poszczególnych dzielnicach i rejonach Warszawy oraz na terenach podwarszawskich. Dzięki temu, że zaczął zbierać materiały zaraz po wojnie, dotarł do wielu oficerów powstańczej armii. Przekazali mu oni istotne informacje dotyczące walk w stolicy. Część z tych materiałów, skonfiskowanych w styczniu 1949 roku przez władze PRL, zaginęła. Dzieło Borkiewicza nabiera zatem dodatkowej wartości źródłowej.
Lata, które minęły od premiery książki w 1957 roku, były czasem badań i nowych odkryć. Najnowsza edycja słynnej monografii, zachowując walor autentyczności, porządkuje i uaktualnia wiedzę o wojskowych aspektach Powstania Warszawskiego – rozwikłano i sprostowano wiele pseudonimów oraz nazwisk, opatrzono treść komentarzami uwzględniającymi aktualny stan badań. Sprostowano pomyłki i nieścisłości pojawiające się w oryginale. Nie zapomniano także o uzupełnieniach topograficznych – obszernych komentarzach w przypisach i indeksie topograficznym – które zmieniają książkę w wyjątkowy przewodnik po Warszawie z 1944 roku – mieście, jakiego już nie ma.